چرا تاب‌آوری بورس پایین است و راه تقویت آن چیست؟

به گزارش صدای بورس، حمید کردبچه، عضو شورای عالی بورس، در پنل تخصصی تاب‌آوری و رشد با تأکید بر آسیب‌پذیری بازار سرمایه ایران در برابر تکانه‌های اقتصادی، سیاسی و سایبری گفت: تقویت تاب‌آوری تنها با حکمرانی کارآمد، شفافیت، مقررات‌گذاری قاعده‌مند و پیش‌بینی‌پذیر شدن تصمیمات نهاد ناظر امکان‌پذیر است.

وی افزود: تاب‌آوری به معنای توان یک سیستم برای تحمل تکانه‌های بیرونی و بازیابی سریع عملکرد است. این مفهوم فقط مقاومت نیست، بلکه پویایی و توان بازگشت نیز از مؤلفه‌های اصلی آن به شمار می‌رود.

عضو شورای عالی بورس با اشاره به تجارب جهانی گفت: حتی بازارهای با ثبات هم در سال‌های اخیر با افزایش شدید ریسک‌های نوظهور، خصوصاً ریسک‌های سایبری مواجه شده‌اند. بررسی ۴۲ توقف بازار جهانی نشان می‌دهد که ۳۶ مورد ناشی از ریسک‌های سایبری بوده است.

وی ادامه داد:مطالعات ما نشان می‌دهد که بازار سهام ایران، به ویژه شرکت‌های کوچک، در برابر شوک‌ها حساس است و نقدشوندگی نقش مهمی در آسیب‌پذیری دارد. این موضوع محدود به ایران نیست و در آمریکا و سایر کشورها نیز افزایش ریسک‌های سیستماتیک و سایبری مشاهده شده است.

کردبچه تأکید کرد: تاب‌آوری بازار سرمایه به‌شدت وابسته به کیفیت حکمرانی است؛ شفافیت، پیش‌بینی‌پذیری، تصمیم‌گیری مبتنی بر قاعده و عدم مداخلات غیرضروری، مهم‌ترین عوامل افزایش تاب‌آوری‌اند. با حکمرانی هوشمند، مقررات‌گذاری پیش‌بینی‌پذیر، شفافیت و توسعه زیرساخت‌های فناورانه می‌توان تاب‌آوری بازار سرمایه را تقویت کرد و اثر تکانه‌های مختلف را کاهش داد.

عبده تبریزی :تاب‌آوری بورس یعنی توان پیش‌بینی، مقاومت و بازیابی سریع

حسین عبده تبریزی، اقتصاددان، تاب‌آوری را توان سازمان برای پیش‌بینی، مقاومت، واکنش سریع و بازیابی توصیف کرد و گفت: این دقیق‌ترین تعریف از تاب‌آوری است.

وی با اشاره به تجربیات جهانی افزود: اقتصاد فنلاند پس از فروپاشی شوروی شاهد ریکاوری سریع بود و در عرض ۳ سال بازیابی V رخ داد. همچنین بورس استانبول طی کودتا و بازار ژاپن پس از زلزله و سونامی ۲۰۱۱ نمونه‌های موفق بازگشت به شرایط پایدار هستند.

عبده تبریزی به تفاوت منحنی‌های U و V اشاره کرد و گفت: مدل V نشان‌دهنده سریع‌ترین بازیابی است، اما انتظار داریم روند بازگشت اقتصاد ایران به شرایط سال ۱۳۸۵ به شکل پله‌ای و تدریجی باشد. این بازگشت نیازمند اصلاحات اقتصادی متناظر با اصلاحات سیاسی است.

وی پنج مولفه تاب‌آوری در بازار سرمایه را تشریح کرد: تاب‌آوری نهادی، مقرراتی، رفتاری، مالی و شبکه‌ای، بخش‌های اصلی تاب‌آوری بازار هستند. در ایران بیشتر بحران‌ها تحت مدل L یعنی چالش نهادی مقطعی بوده‌اند.

این اقتصاددان تأکید کرد: الگوی V قوی‌ترین نوع تاب‌آوری است، اما الگوی L نشان‌دهنده افت شدید پس از شوک است، مشابه وضعیت دولت‌های پس از دولت نهم و سال ۱۳۹۹. نمونه‌های بارز تهدید تاب‌آوری شامل نکول در سپرده‌های ارزی، اعتبارات اسنادی، تحویل سکه توسط بانک مرکزی و کارگزاری‌ها و صندوق‌های با درآمد ثابت است.

یاری: تاب‌آوری بازار سرمایه بدون تنوع ابزارها و بازیگران امکان‌پذیر نیست

حمید یاری، معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار، در پنل «تاب‌آوری و رشد» با تشریح ابعاد مختلف تاب‌آوری بازار سرمایه گفت: تاب‌آوری به سه بخش ساختاری، عملیاتی و رفتاری تقسیم می‌شود که در این میان، عمق بازار و تنوع فعالان نقش کلیدی دارند. هر جا تعداد سهامداران خرد کم باشد، بازار با رکود و مشکل مواجه خواهد شد.

وی با اشاره به اهمیت بازیگران نهادی افزود: سرمایه‌گذاران نهادی همچون حلقه‌های یک زنجیرند و قدرت هر زنجیر به ضعیف‌ترین حلقه آن وابسته است. از همین رو تنوع بازیگران و ابزارهای مالی، قدرت تاب‌آوری بازار را به شکل چشمگیری افزایش می‌دهد.

یاری تأکید کرد: سازمان بورس در تکمیل ابزارهای مالی مسیر قابل توجهی طی کرده و همین موضوع سبب شد پس از جنگ و در شرایط نبود خریدار، منابع مالی از بورس خارج نشود و گردش نقدینگی در بازار ادامه یابد. این موضوع نشان‌دهنده نقش ابزارها در حفظ تاب‌آوری است.

معاون نظارت بر بورس‌ها همچنین به اهمیت زیرساخت‌های فناورانه اشاره کرد و گفت: در دوره‌های سخت، سامانه‌های پشتیبان سازمان توانستند از بروز بحران جلوگیری کنند.

وی بخش رفتاری تاب‌آوری را نیز بااهمیت دانست و افزود: شفافیت یکی از ارکان اصلی تاب‌آوری رفتاری است و آموزش سرمایه‌گذاری باید یک برنامه مداوم و بلندمدت باشد، نه محدود به دوره‌های خاص.

معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار خاطرنشان کرد: تاب‌آوری بیش از حد می‌تواند مانع رشد شود. تاب‌آوری بدون نوآوری به ایستایی می‌رسد و نوآوری بدون زیرساخت مالی پایدار، هرچند رشد سریع ایجاد می‌کند، اما خطر حباب‌سازی دارد.

یاری با تأکید بر اهمیت ساختار بازار گفت: هر زمان که تعداد سهامداران خرد نسبت به سرمایه‌گذاران نهادی کاهش یابد، بازار با رکود و اختلال مواجه می‌شود.

وی افزود: وجود صندوق‌های حمایتی و تنوع ابزارهای مالی در سال‌های سخت، به‌ویژه دوران جنگ، موجب شد منابع از بازار خارج نشود و به‌جای خروج، در دل بازار سرمایه گردش داشته باشد.

معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار همچنین با اشاره به اهمیت ترکیب «نوآوری و تاب‌آوری» اظهار کرد: هر شرکتی در چرخه عمر خود با افت بهره‌وری مواجه می‌شود، اما نوآوری در کنار تاب‌آوری می‌تواند دوباره به رشد آن منجر شود.

تجریشی: محدودیت‌های معاملاتی تاب‌آوری بازار را کاهش داده است

امیر تقی‌خان تجریشی، رئیس هیأت‌مدیره و معاون سرمایه‌گذاری گروه مالی فیروزه، در پنل تخصصی «تاب‌آوری و رشد» با اشاره به تجربه کم‌سابقه شوک‌های اقتصادی دو سال اخیر، تأکید کرد که حفظ نقدشوندگی و استمرار خدمات نهادهای مالی مهم‌ترین شاخص تاب‌آوری بازار سرمایه است.

وی با بیان اینکه هدف نهادهای مالی ارائه خدمت پایدار به کسب‌وکارها و افراد است، اظهار کرد: تاب‌آوری یعنی اینکه در زمان بحران بتوانیم همان خدمتی را که وعده داده‌ایم ارائه کنیم؛ هر جا خدمات مختل شود، یعنی تاب‌آوری وجود نداشته است.

تقی‌خان تجریشی با مرور رویدادهای پرتلاطم اقتصادی از ابتدای ۱۴۰۳ تاکنون گفت: این شوک‌ها به‌طور مستقیم بر شاخص کل، حجم معاملات و نقدشوندگی اثر گذاشته‌اند. به گفته او، ثابت ماندن ارزش معاملات ریالی در شرایط تورمی نشان می‌دهد بازار سرمایه از منظر دلاری کوچک‌تر شده و هشدار جدی درباره نقدشوندگی است.

رئیس هیأت‌مدیره و معاون سرمایه‌گذاری گروه مالی فیروزه هشدار داد : برخی سیاست‌های محدودکننده، نقدشوندگی را تضعیف کرده و اثرات منفی گسترده‌تری برای بازار به همراه دارد.

وی با اشاره به تجربه اخیر جنگ و توقف صندوق‌های درآمد ثابت اظهار کرد: این اتفاق برای بسیاری از سرمایه‌گذاران که با اعتماد به نقدشوندگی وارد این صندوق‌ها شده بودند بسیار تکان‌دهنده بود؛ اما نکته مثبت آنجا بود که نهادهای مالی بدون هیچ دستور رسمی و تنها با هماهنگی‌های خودجوش، مسیر بازگشایی را مدیریت کردند.اگرچه در دو روز نخست خروج سنگین منابع رخ داد، اما از روز سوم با مشاهده پایبندی صندوق‌ها به تعهدات، جریان ورود نقدینگی مثبت شد.

تقی‌خان تجریشی این تجربه را نمونه‌ای از پادشکنندگی دانست و گفت: ما فقط تاب‌آور نبودیم، بلکه قوی‌تر از قبل به فعالیت ادامه دادیم.

وی همچنین با اشاره به اقبال گسترده سرمایه‌گذاران به صندوق‌های طلا و درآمد ثابت افزود: در شرایط تنش، این صندوق‌ها نقش مهمی در تعادل بازار ایفا کردند و هر تصمیم مرتبط با نقدشوندگی باید آثار آن بر این ابزارها را نیز در نظر بگیرد.

رئیس هیأت‌مدیره و معاون سرمایه‌گذاری گروه مالی فیروزه تأکید کرد: تاب‌آوری تنها مقاومت نیست، بلکه استمرار خدمت در سخت‌ترین شرایط است؛ نهادهای مالی باید مسیر خدمت‌رسانی به مردم را حتی در شدیدترین بحران‌ها حفظ کنند.

اسلامی‌بیدگلی: بازگشت اعتماد و اصلاح مقررات کلید تاب‌آوری بازار سرمایه است

سعید اسلامی بیدگلی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و کارشناس بازار سرمایه، در تشریح مفهوم تاب‌آوری بازار سرمایه گفت: وقتی از تاب‌آوری صحبت می‌کنیم، در واقع از بازگشت اعتماد، بازیابی شاخص‌ها و جبران بخشی از زیان سرمایه‌گذاران سخن می‌گوییم.

وی با اشاره به بسته بودن فضای اقتصادی ایران عنوان کرد که این شرایط، اهمیت برخی شاخص‌ها و رفتار سهامداران خرد را در ساختار بازار دوچندان کرده است.

اسلامی‌بیدگلی سقوط بورس مسکو پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین را نمونه‌ای از رفتار بازار در شرایط تنش دانست و افزود: توقف معاملات و بازگشایی همراه با محدودیت در بورس مسکو شباهت‌هایی با وضعیت فعلی بازار سرمایه ایران دارد.

کارشناس بازار سرمایه همچنین به تجربه افت ۷ درصدی بورس نزدک در ۱۱ سپتامبر اشاره کرد و آن را نمونه‌ای از واکنش بازارها در دوره بحران دانست.

وی محدودکننده اصلی بازار ایران را دامنه نوسان عنوان کرد و گفت: در حالی که فروش استقراضی عملاً محدود نیست، دامنه نوسان بیشترین تأثیر را بر رفتار بازار می‌گذارد.

به گفته عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ، علی‌رغم تلاش‌های ناظر، نظارت بر معاملات مشکوک در دوره بحران ضعیف‌تر عمل می‌کند و اعطای مشوق به سرمایه‌گذاران وفادار می‌تواند بخشی از این ضعف را جبران کند.

اسلامی‌بیدگلی تغییر شیوه محاسبه NAV، بازنگری دامنه نوسان، تسهیل وثایق، مدیریت نقدینگی، تنظیم زمان معاملات و نحوه ثبت سفارش‌ها را از اقدامات کوتاه‌مدت قابل اجرا در شرایط بحران دانست.

وی همچنین تأکید کرد که پس از بحران، طراحی سیستم‌های معاملاتی جایگزین و استفاده از ابزارهایی نظیر TAL می‌تواند به بهبود ساختار بازار کمک کند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در پایان افزود: اصلاح هم‌زمان مقررات انضباطی و تقویت مقررات نظارتی، لازمه افزایش تاب‌آوری بازار و کنترل نرخ در یک چارچوب شفاف و مبتنی بر قاعده است.